Horlogemaken is altijd een mannenaangelegenheid geweest. Ooit voorbehouden voor slechts de elite, stonden horloges symbool voor rijkdom, scholing en lidmaatschap van een hogere sociale klasse. En, omdat het beroep van horlogemaken
altijd het domein van mannen was, waren er maar weinig vrouwen die een dergelijk kostbaar en delicaat object om hun pols droegen. Van de enkeling die er wel een droeg, werd aangenomen dat het een geschenk was van haar echtgenoot of vader.In dit artikel gaan we, ondanks de mannelijke dominantie, dieper in op de rol die vrouwen hebben gespeeld in de geschiedenis van horlogemaken. We zullen ook zien dat tegenwoordig meer en meer vrouwen topfuncties vertolken in de Zwitserse horloge-industrie, en gaan we het hebben over mentaliteitverandering en de evolutie van het dameshorloge.
Twee vrouwelijke horloge-enthousiastelingen
Twee vrouwen in het bijzonder hebben een stempel gedrukt op de geschiedenis van horlogemaken: Marie-Antoinette van Oostenrijk, de vrouw van Louis XVI, en Caroline Murat, de jongere zus van Napoleon en koningin van Napels.
De Franse koningin Marie-Antoinette had een ware passie voor horloges. Immer op zoek naar noviteiten, viel ze als een blok voor de creaties die zowel ingenieus als mooi waren. Deze creaties waren afkomstig van de jonge horlogemaker, Abraham-Louis Breguet. De koningin speelde een beslissende rol in zijn carriere door zijn werk te promoten aan de koninklijke hof en aan haar buitenlandse gasten.
Caroline Murat had op haar beurt een bijzondere waardering voor haute horlogerie. Haar passie was dusdanig dat ze tussen 1805 en 1814 maar liefst 34 horloges aanschafte. Bovendien zou ze, naar verluidt, het allereerste polshorloge hebben besteld in 1810. Een ware revolutie voor die tijd!
Van Italiaanse werkers tot vrouwelijke leiders
Tot 1785 was de wereld van horlogemaken een verboden terrein voor vrouwen in Engeland en Frankrijk. In Zwitserland echter, konden vrouwen al vanaf 1690 toetreden tot in de hoogste rangen van de horlogemakerij. Zo werden ze onder meer ingezet als kettingmaker, het vervaardigen van schroefjes, wijzers en schakels. In 1843 opende in Geneve de eerste horlogemaker’s school voor jonge meisjes, terwijl andere landen pas veel later volgden in 1910. Sinds 1920 zijn ongeveer evenveel vrouwen als mannen werkzaam in de Zwitserse horlogefabrieken.
Wist je trouwens dat de Zwitserse horlogesector zijn reputatie voor een groot deel dankt aan vrouwelijke, Italiaanse migrantenwerkers? Aan het eind van de jaren 50 wendden Zwitserse fabrikanten zich tot Italiaanse werkers om concurrerend te kunnen blijven. Deze goedkope, ongekwalificeerde arbeidskrachten droegen bij aan de modernisering van productiemethoden door hun werk aan de lopende banden; werk waar de lokale werkers geen trek in had.
Het was de enige manier voor de sector om te blijven doorontwikkelen met een sterk opkomende internationale concurrentie.
Sinds die tijd zijn vrouwen aanwezig in alle geledingen van de industrie, ook al blijven ze grotendeels ondervertegenwoordigd in managementfuncties. Uit een onderzoek uit 2018 onder werkers en bedrijven in de Zwitserse horloge- en microtechnologie-industrieën, bleek 44,2% van de sector vrouw te zijn, waarvan 1,2% een managementfunctie hield. Overigens zijn in Zwitserland slechts 6,7% van de managers vrouwen, waar het internationale gemiddelde is gestegen naar 9%. De horloge-industrie is dus geen uitzondering.
Nochtans, mentaliteiten veranderen wel degelijk en het is duidelijk dat de vrouwelijke vertegenwoordiging in de horlogewereld aan het toenemen is. Vandaag de dag bezetten meer en meer vrouwen topposities in de horlogehuizen, iets dat slechts een paar jaar geleden nog ondenkbaar was.
Vrouwelijke erfgenamen, dochters, kleindochters en achterkleindochters van de oprichters nemen nu de teugels van grote Zwitserse instituties in de sector in handen. Anderen hebben op een andere manier de ladder beklommen en het geschopt tot directrice. Ten slotte beginnen steeds meer vrouwen hun eigen horlogemerk.
De komst van vrouwen aan het hoofd van enkele grote horlogehuizen, zowel als de samenwerking van sommige merken met vrouwelijke stylisten (zoals Doo.Ri en Piaget in 2007), heeft veranderingen teweeg gebracht in de conceptie en het ontwerpen van dameshorloges.
De evolutie van mentaliteiten
Lange tijd werden dameshorloges slechts gemodelleerd aan herenhorloges. Simpele kopieën met kleinere wiizerplaten en bandjes, meestal opgeleukt met dure stenen en diamanten.
In haar artikel ‘Vrouwen en horlogemaken, een actueel vraagstuk’, gepubliceerd in het blad FHH in oktober 2017, stelt roberta Naas dat “Complexe horloges steeds meer interesse weten te ontlokken van vrouwen, die tegenwoordig overigens hun eigen horloges kopen.” De tijd dat alleen mannen horloges kochten voor hun vrouw, is voorbij. Volgens de journalist is dit de reden dat de modellen van dameshorloges zijn geëvolueerd, van simpele kopieën van herenmodellen tot compleet verschillende concepten.
Voorbij is ook de tijd van oppervlakkige bloemen- en vlinderontwerpen, met vrouwen steeds meer geïnteresseerd in het mechanisme en de handige functies als kalenders, chronografen, alarm, etc. Om vrouwen aan te trekken, moet een horloge tegenwoordig zowel eigentijds als klassiek zijn, en functionaliteit combineren met esthetiek.
Conclusie
Hoewel de wereld van horlogemaken nog immer wordt gedomineerd door mannen, hebben vrouwen door de jaren heen wel degelijk een grote invloed gehad, zoals we hebben gezien met koningin Marie-Antoinette en Caroline Murat.
Meer en meer is de vertegenwoordiging van vrouwen in de sector gestaag gestegen sinds de opening van de eerste horlogemaker’s school voor meisjes in Geneve in 1843, en de komst van de vrouwelijke migrantwerkers uit Italië aan het eind van de jaren 50. Vandaag de dag zien we steeds meer vrouwelijke ontwerpers en vrouwen met topfuncties in de Zwitserse horlogehuizen.
En toch, ondanks een langzame verandering van mentaliteit en zichtbare verbeteringen, blijft de sector nog immer vasthouden aan relatief ouderwetse en gedateerde modellen, die eigenlijk niet meer de moderne maatschappij vertegenwoordigen.
Heb je nog steeds niet jouw ideale horloge gevonden? Heb je er genoeg van dat mannen voor jou kiezen? CODE41 hoort jouw noodkreet en heeft hiervoor het DAY41-project in het leven geroepen. Eindelijk bepaal jij het uiterlijk van jouw horloge en kun je actief participeren in het ontwerp van het eerste CODE41-dameshorloge.
